Uzun zamandır sevdalısı olduğumuz canımız şehrimiz Trabzon hakkında sitemde bazı şeyler yazmak istiyordum.Trabzon’a dair herşey bu yazının konusu olmak üzere belki daldan dala olacak ama şimdi bu arzumu gerçekleştirmek nasip oldu.Gerçi internette bir çok sitede benzer yazılar rastlanabilir ama her bakış farklıdır deyip birde ben bir şeyler yazayım dedim.
Coğrafi konum olarak 40 derece33dakika ve 41derece07’ Kuzey enlemleriyle;39derece07dakika ile 40derece30 doğu boylamları arasında yer alır Trabzon.Günümüzde Google Earth sayesinde ilin her metrekaresinin hangi coğrafi konumda olduğu kolayca bulunabilmektedir.
- Trabzon 4685 Km2 lik yüzölçümü ile ülke topraklarının %0,6 sını kaplamaktadır.
- Kuzeyden Karadeniz doğal sınırı olan Trabzon,doğusundan İyidere ve Vardar vede Güneyce yaylalarıyla doğal bir sınırla Rize’den ayrılır.Güneyde ise Kuzey Anadolu Dağları adeta bir doğal set olarak Bayburt ve Gümüşhane’den ayrılır.
- Hemen hemen hiç ovası bulunmayan bu topraklarda dağlar tek hakimidir Trabzon’un.Dağların üzerinde kendine yer bulan ve yaylalarıda kapsayan platolar il topraklarının %22,4 ünü oluşturur.%77,6 sı dağ olan bu topraklarda platolar sanki hiç farkedilmez.Yazın havaların müsadesiyle yaylalara çıktığınızda ancak farkedersiniz bu durumu.Yoksa yaylaları,bu platoları bilmeyen birisine sorsanız dağlardan başka birşey görmediğini söyler.Bu dağları Güneyden Kuzeye yararak denize ulaşan derelerin oluşturduğu vadiler ise yaşam alanlarını oluşturduğundan dahada önemli olan yeryüzü şekilleridir.Vadilerin çokluğu ve sosyal yaşamı belirleyici olması nedeniyle Trabzon için “Vadiler Diyarı”;”Vadiler Sistemi”terimlerini kullanmayı çok severim.
- Vadim O Kadar Yeşildiki filmini de belki bu yüzden çok sevmiştim.
- Sahilden güneye doğru gittikçe yükselerek uzanan bu vadilerin yamaçları;bu ana vadilere enine kavuşan küçük vadiler de oluşan benzeri alanlar ana yaşam alanlarıdır.
- Bu dağların Değirmenderenin batısında kalan kısmı Zigana Dağları diye anılır.Değirmendere ve Solaklı Çayı arasında kalan kısmı ise Trabzon Dağları diye adlandırılır.Nihayet Solaklı Çayının doğusunda kalnlar ise Soğanlı Dağları diye bilinir.
- Zigana Dağlarının en yüksek yeri 2356 metredir.2036 metre rakımdaki Zigana Geçidi Trabzon’u Gümüşhane’ye oradanda Doğu Anadoluya bağlar.
- Trabzon Dağlarının en yüksek yeri ise 3063 metre ile Çakırgöl dağı diye bilinir.Haldizen Gölü olarak bilinen mıntıkada yer alan bu dağ bütün bu dağların en yüksek yeridir.Yine bu dağın yanında Kemer Dağı(2856metre),Şarah(Uzungöl)ın kuzeyindeki Kusba Tepesi(2533 metre) bu bölgenin yüksek kısımlarıdır.
- Yeni yapılan yollarla birçok vadiden Zigana Geçidi gibi olmasada gerideki Bayburt ve Gümüşhane’ye ulaşmak mümkündür.
- Çok sayıda irili ufaklı akarsular yer alır bu topraklarda,İlin en büyük akarsuları doğudan batıya İyidere,Baltacı Deresi,Solaklı Çayı,Sürmene Deresi,Koha Deresi,Karadere,Yanbolu Deresi,Değirmendere,Kale deresi ve Foldere’dir.
- En uzunu 50 km yi aşçmayan bu derelerin akışları düzensizdir.Türkiyenin en çok yağış alan yöresi olduğundan ilimizdeki dağların denize bakan yamaçları,sürekli yemyeşildir.
- Derelerin neredeyse tamamı dar ve derin vadilerle denize dik olarak akmaktadır.Çok engeli bir yapı olduğundan minik bir kaç ova dışında bu bölgede geniş ovalar oluşmamıştır.
- Dağlar yağış nedeniyle çeşitli bitkilerden oluşan eşsiz ormanlarla kaplıdır.Bu ormanlarda görülen başlıca ağaç türleri Sarıçam,Ladin,Köknar,Gürgen,Meşe,Kızılağaç ve Kestanedir.Bunun dışında ormanaltı örtüyü oluşturan Komar ve Cifin(Ormangülü),Çalıçiçeği(Likarba),karayemiş,defne,şimşir gibi bodur ağaçlarda her daim görülen yeşilliğin bir başka sebebidir.
- Devam edecek…..
- Evet nerde kalmıştık..Trabzon’un coğrafi yapısını bahsederken biraz uzun anlatmış olabilirim.Ama bütün bu bilgiler yaşadığımız her metrekaresinde karşımıza çıkar bu coğrafyada.Mesela en uzunu 50 km yi aşmayan dere bilgisi ile Solaklı deresinin başını kabaca kestirebilirsiniz.Dağların zirvesine çıkarken altimetreniz varsa dağı ne zaman aşıp Bayburt ovasını görebileceğinizi bilirsiniz.
- Bu kısma burada ara verip,birazda bu coğrafya daki yaşama dair bir şeyler yazalım.
- Mesala ortadan bir bilgiyi paylaşayım sizinle.1870 Trabzon Vilayet Salnamesi’nde Trabzon Merkez Sancağı Nufus dağılımı şöyleydi:
- Müslüman Nufus: 175.664
- Rum Ortodoks: 26.523
- Ermeni Grogeryen: 7565
- Katolik: 397
- Toplam 210.149
- 1903 Tr.Vilayet Salnamesine ise rakamlar ilginç.Toplam Vilayet Geneli Nufusu şöyle:
- Müslüman 972.981
- Rum Ortodoks:185.784
Ermeni Grogeryen:50.223
Katolik:1506
Protestan:1140
Toplam: 1.211.644 imiş.(Kaynak : Yurt Ansiklopedisi)
Hemen buradan görüleceği üzere kısa sayılabilecek kadar bir zaman öncesi Trabzon o kadar çeşitli kültürel,dinsel,etnik bir nufus yapısına sahiptiki bugün ülkenin önde gelen illeri arasında Trabzon ve Trabzonluların yer alması hiç şaşırtıcı değil.Benim Kurt dedem tamda bu nufus tablosunda yetişkin ,faal bir insan olarak o coğrafyada yaşamaktaydı.Üstelik Trabzon merkezinde ticaret yapıp,kırsal bir yörede yaşamaktaydı.Yani sosyal,kültürel,siyasi,ekonomik,dinsel alanlar gibi genel anlamda Kültürel ve Sosyal Yaşamın(Geleneğin) Ana Öğeleri olarak kabul edilen her şeyin zirvede ve yoğun yaşandığı bir dönemdi.
Biraz uzun olacak ama bu dönemlerde Trabzonlunun yaşamına ışık tutacak bir başka bilgiyide aktarayım.
1890 yılında Osmanlı Devletinin çeşitli bölgelerinden Trabzon limanına gelen malların dağılımı şöyleymiş.
Kahve 14.280 Frank---Pirinç 124.927----Alkol,Rom,Konyak,Bira 147.750----Çimento,Kireç,Talk 19.810--Pamuk ipliği,yünlüler 37.300----Halep ve İngilkiz işi Yerli Pamuklular 347.000-----Pamuklu dokumalar 418.250----Şeritli sırma 15.200----Çuval,ham bez 3.000------İpekli,kadifeliler 12.500-----İşlenmiş bakır,çinko,kalay,demir eşya 1.600---------kibrit 5.000-----Kına,Kırmızı boya 18.420-----Ecza 11.000-------Kırtasiye mal.20.800-----Boya vernik vs. 4.000-------Deri,Post,Kundura 415.000--------Parfüm 20.000--------Diğer benzeri 307.000-------Tahıl778.280--------Sebzeler 169.020-------Zeytinyağı ve Zeytin 287.750-------Bisküvi 6120-------Pelit 21.500------Tuz 90.000-------Pamuk barutu 30.000------Sabun 59.500-------Mücevher,süs eşyası 9.000------Halat 31.440------Sigara,Kıyılmış tütün 86.400
Toplam Yaklaşık 3.526.587 FRANK
Yine aynı dönemde Trabzon limanından satılan mallar şöyleymiş.:
Mısır,Fındık(435.000 Frank),Tütün(979.000 Frank),Balık Yağı,İşlenmemiş Hayvan derisi,Çeşitli ticari Mallar,Giyim eşyaları,(640.000 Frank)Sebze ve meyveler,Yumurta ve Tereyağı,Tahıl,un,Fasulye(430.000 Frank),Tomruk,Tutkal,koyun ve sığır,(1.489.860 Frank)Cehri,Pastırma ve Kavurma,Deri ve Yemeni,Keten Bezi,Petrol,Mamul mallar ve çuval,Boş kasa ve variller
Toplam:5.957.580 FRANK
Şimdi bu tablolara bakınca vilayetteki yaşamla ilgili fikirler oluşabilir.Ne üretmişiz,ne tüketmişiz.İnsanlar ne işlerle meşgul olmuşlar vs.
Devam edecek….
